Narodowy Instytut Dziedzictwa pozytywnie zaopiniował wpisanie poznańskiej synagogi do rejestru zabytków. A to oznacza, że jest szansa na uratowanie budynku.
Budynek synagogi przy ulicy Stawnej obecnie w niczym nie przypomina majestatycznej budowli z ogromną kopułą, jaką wybudowali poznańscy Żydzi w 1907 roku. Budynek w czasie drugiej wojny światowej niemieccy okupanci przekształcili w pływalnię, która działała jeszcze do 2011 roku, mimo że już w 2002 roku budynek odzyskał Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich RP.
Miało być Centrum Judaizmu
Po 2011 roku sytuacja budynku się nie zmieniła – mimo że plany związane z tym miejscem były imponujące: miało tu powstać Centrum Judaizmu i Tolerancji, Muzeum Żydów Poznańskich i Wielkopolskich – ale na realizację zamierzeń gminie zabrakło pieniędzy. Ostatecznie budynek został sprzedany, a nowy nabywca chciał tam urządzić hotel albo apartamenty. Do realizacji tych planów nie doszło, a właściciele budynku zmieniali się jak w kalejdoskopie, a synagoga dalej niszczała. Warto dodać, że budynek nie został wpisany do rejestru zabytków, mimo swojego wieku, znaczenia i faktu, że jest jedyną zachowaną wolno stojącą synagogą w mieście.
Nowy plan – nowe kłopoty
Sytuację zmieniło uchwalenie w grudniu 2023 roku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla Starego Miasta. Zgodnie z nim synagoga miałaby zostać przekształcona w budynek mieszkalny i nadbudowana o kilka pięter. Oczywiście o utworzeniu Centrum Judaizmu czy Muzeum Żydów już nie byłoby mowy.
Postanowienia planu wzbudziły powszechne oburzenie społeczników, którzy od lat walczą o zachowanie synagogi, wpisanie jej do rejestru zabytków i zadbanie o nią we właściwy sposób. Społecznicy z Maciejem Krajewskim, Łazęgą Poznańską na czele, zorganizowali kilka protestacyjnych przemarszów, złożyli także petycję w tej sprawie do wojewody Agaty Sobczyk.
“Zwracamy się niniejszym do Pani, jako nowo powołanej na urząd Wojewody Wielkopolskiego, o dokonanie wpisu z urzędu do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków historycznego budynku ostatniej poznańskiej synagogi oraz o unieważnienie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego “Stare Miasto” w Poznaniu (uchwała nr XCIV/1810/VIII/2023), w jego części zezwalającej nowemu inwestorowi prywatnemu na zabudowę wysokościową architekturą mieszkaniową (apartamentowiec) obszaru pomiędzy Skwerem Rabina Akivy Egera, ulicą Stawną a Małe Garbary / Garbary celem zapobieżenia nieodwracalnemu zniszczeniu obiektów zabytkowych, które tworzą w tym miejscu Pomnik Historii oraz Park Kulturowy” – czytamy w petycji. – “Unikatowy budynek Synagogi Nowej/Wielkiej oraz relikty osady św. Gotarda stanowią bezcenne materialne dziedzictwo wielokulturowe Miasta Poznania i Wielkopolski. Zdaniem sygnatariuszek i sygnatariuszy naszego apelu wspomniana uchwała Rady Miasta Poznania powinna zostać unieważniona w trybie rozstrzygnięcia nadzorczego z powodu rażącego naruszenia ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 (z późniejszymi zmianami). Decyzję podjęto pomimo wątpliwości oraz zastrzeżeń ekspertów m.in. historyków sztuki, którzy swoje uwagi do planu wnosili w sposób formalny wraz ze stroną społeczną”.
Społecznicy wywalczyli postęp w sprawie
Petycja i protesty odniosły skutek: Jak podał Głos Wielkopolski, wojewoda poinformowała, że nie można uchylić mpzp uchwalonego przez Radę Miasta Poznania, ponieważ nie doszukano się w nim błędów formalnych czy prawnych. Jednak trwają działania co do wpisania budynku do rejestru zabytków. Wojewoda spotkała się w tej sprawie z wojewódzka konserwator zabytków, a Narodowy Instytut Dziedzictwa pozytywnie zaopiniował kwestię uznania synagogi za zabytek.
To oczywiście dopiero początek starań i nie wiadomo, czy uda się wpisać synagogę do rejestru zabytków. Ale już wszystkie prace budowlane musiały zostać wstrzymane i nie będą się mogły rozpocząć, dopóki trwa procedura.
