Zależy kiedy – odpowie każdy poznaniak i Wielkopolanin. Bo na początku grudnia prezenty przynosi św. Mikołaj, a na Gwiazdkę, wiadomo, Gwiazdor. Ale skąd się wzięła ta tradycja?
Gwiazdor jako rozdawca prezentów występuje na terenie całego dawnego zaboru pruskiego, jednak to zdecydowanie nie jest wpływ kultury niemieckiej czy religii protestanckiej. Po prostu na tych terenach, w ramach walki z zaborcą, szczególnie starannie kultywowano stare, polskie tradycje. A Gwiazdor jest jedną z nich.
Gwiazdor jest kolędnikiem, głównym kolędnikiem z tych, którzy kiedyś chodzili po domach przed świętami. Jego imię wywodzi się od gwiazdy, pod którą kolędnicy szli od domu do domu. Ten, który niósł gwiazdę na długiej żerdzi – był Gwiazdorem.
I to on był głównym animatorem obrządku wywodzącego się jeszcze z z czasów pogańskich. O gwiazdorach chodzących po wsiach wspomniał już Oskar Kolberg w XIX wieku, ale ten zwyczaj jest o wiele starszy o ma pogańskie korzenie. Ubrany w barani kożuch i takąż czapę miał twarz usmarowaną sadzą. Jego wizyta w domu i oczywiście odpowiednie ugoszczenie miały przynosić dostatek i bogactwo w całym nadchodzącym roku, więc im szczodrzej bywał ugoszczony Gwiazdor i jego towarzysze – tym lepiej dla gospodarzy.
Gwiazdor jednak zawsze miał też rózgę – jak trzeba było, pogonił nią z obejścia ciemne moce, odczynił złe uroki, przyłożył niegrzecznym dzieciom, a i gospodarzowi mógł pogrozić, jeśli ten się czymś naraził sąsiadom.
Z czasem i z utrwalaniem tradycji chrześcijańskich Gwiazdor przestał pełnił funkcje magiczne – a zaczął wychowawcze. Prezenty i rózga już były przeznaczone dla dzieci, a każde z nich, by taki prezent dostać, musiało się wykazać umiejętnością wyrecytowania pacierza. Dla niegrzecznych nadal miał rózgę na podorędziu…
Gwiazdor dający prezenty na Gwiazdkę w zasadzie strojem dziś nie różni się od św. Mikołaja, którego z kolei wygląd “wylansowała” w ubiegłym wieku Coca Cola: czerwony strój obszyty białym futerkiem, długa biała broda i wąsy, no i czapka z pomponem. Jednak mimo podobieństw w stroju i rozdawaniu prezentów obaj panowie zdecydowanie się różnią pochodzeniem i historią. Gwiazdor na pewno ma słowiańskie korzenie.
Co prawda, jest też teoria mówiąca o tym, że powodem stworzenia postaci Gwiazdora jest uparty racjonalizm Wielkopolan. Otóż już dawno temu byli znani z oszczędności, pracowitości i doskonałej organizacji pracy – nie mogli więc zrozumieć, dlaczego tak ciężką pracę, jak objazd całego świata na saniach i powrzucanie milionów prezentów przez kominy musi wykonywać jeden św. Mikołaj – i to aż dwa razy w grudniu. Wielkopolanie uznali, że to za dużo pracy dla jednego starszego pana, więc wymyślili mu partnera, który odciąża go podczas Bożego Narodzenia. W ten sposób obaj panowie mogą trochę poświętować i tylko przez jedną noc w grudniu ciężko pracują. Co jest z pewnością z pożytkiem dla wydajności w pracy…
