Przez cały wrzesień, październik i listopad na terenie całego kraju prowadzony będzie Powszechny Spis Rolny. Ankieterzy będą odwiedzać także poznańskich rolników – zgodnie z ustawą udzielenie im informacji jest obowiązkowe.
Czy polskie rolnictwo podąża ścieżkami przemian podobnymi do tych, wybieranych przez rolnictwo niemieckie, francuskie czy włoskie, czy znalazło własną drogę rozwoju? Czy potencjał ekonomiczny rodzimych gospodarstw rolnych pozwala im konkurować na wspólnym europejskim rynku rolnym? I czy prawdą jest, że polskie rolnictwo jest bardziej ekologiczne? Na te i inne pytania odpowiedzi może przynieść Powszechny Spis Rolny 2020 – gdy użytkownicy gospodarstw rolnych, zgodnie z nałożonym na nich obowiązkiem, wezmą udział w badaniu prowadzonym od 1 września do 30 listopada 2020 r.
Zgodnie z ustawą z 31 lipca 2019 r. o powszechnym spisie rolnym w 2020 r., obowiązek udzielenia informacji w spisie spoczywa na użytkowniku gospodarstwa rolnego. Za użytkownika uważa się osobę fizyczną lub prawną oraz jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie użytkującą gospodarstwo rolne (tj. osobę lub jednostkę, na której rachunek i w której imieniu gospodarstwo jest prowadzone i która jest za nie odpowiedzialna prawnie i ekonomicznie), niezależnie od tego, czy jest właścicielem, dzierżawcą tego gospodarstwa czy też użytkuje je z innego tytułu (np. na podstawie umowy ustnej lub bezumownie) i niezależnie od tego, czy grunty wchodzące w skład gospodarstwa rolnego są położone na terenie jednej czy kilku gmin.
Pytania w ankiecie obejmują 11 działów: użytkowanie gruntów; powierzchnia zasiewów i inna; zwierzęta gospodarskie; nawożenie; ochrona roślin; budynki gospodarskie; ciągniki, maszyny i urządzenia rolnicze; działalność gospodarcza; struktura dochodów; aktywność ekonomiczna; chów i hodowla ryb. Dane zbierane w Powszechnym Spisie Rolnym 2020 dotyczą zasadniczo stanu w dniu 1 czerwca 2020 r., jednak część z nich zawierać będzie odniesienie do 12 miesięcy poprzedzających tę datę.
Co wiemy dzięki spisom rolnym?
Poprzedni spis rolny odbył się w 2010 roku. Jego wyniki zestawione ze spisem z 2002 roku, czyli na dwa lata przed wejściem Polski do Unii Europejskiej, uwidoczniły duże zmiany w użytkowaniu gruntów rolnych oraz powierzchni i strukturze zasiewów w Wielkopolsce.
Ukazały korzystną tendencję zmniejszania się liczby gospodarstw rolnych, przy jednoczesnym wzroście średniej powierzchni użytków rolnych (UR) z 9,00 ha do 11,05 ha. Odnotowano również wzrost udziału – w ogólnej liczbie gospodarstw – tych podmiotów, które prowadzą działalność rolniczą.
Uwidoczniły zmiany w strukturze gospodarstw rolnych. Znacznie spadła (o ponad ¼) liczba gospodarstw najmniejszych o powierzchni 0-5 ha UR i 5-20 ha UR (o 10,5%). Na zbliżonym poziomie utrzymała się liczba gospodarstw z grupy obszarowej 20-50 ha UR. Natomiast znacznie wzrosła liczba gospodarstw największych o powierzchni UR 50 ha i więcej (o 35,7%). Zmiany te są jednak powolne, a udział gospodarstw o powierzchni użytków rolnych 15 ha i więcej wynosił zaledwie 16,4%, podczas gdy gospodarstwa najmniejsze (o powierzchni 0-5 ha UR) stanowiły prawie 53% ogółu gospodarstw w województwie wielkopolskim.
Wyniki spisu wskazały też ma zmniejszenie liczby gospodarstw rolnych z działalnością rolniczą, głównie na skutek zaniechania prowadzenia tej działalności przez jednostki najmniejsze (spadek o ponad ½ liczby gospodarstw o powierzchni 0-1 ha UR i o 16,7% – o powierzchni 1-2 ha UR). Jednocześnie odnotowano korzystne zjawisko zwiększania się liczby gospodarstw największych prowadzących działalność rolniczą (wzrost o ponad ¼ liczby gospodarstw o powierzchni użytków rolnych 30 ha i więcej, w tym o ponad 40% – gospodarstw o powierzchni 50 ha i więcej).
Dzięki danym ze spisu wiemy, że nastąpiło niewielkie zmniejszenie ogólnej powierzchni gruntów w użytkowaniu gospodarstw rolnych z 2001,6 tys. ha do 1999,2 tys. ha, tj. o 2,4 tys. ha (o 0,1%) oraz zmniejszenie powierzchni użytków rolnych z 1819,3 tys. ha do 1797,0 tys. ha, tj. o 22,3 tys. ha (o 1,2%). W ogólnej powierzchni użytków rolnych dominował udział powierzchni zasiewów (82,3%), który w porównaniu z 2002 r. wzrósł o 2,1 pkt. Proc. Nastąpiło też zwiększenie ogólnej powierzchni zasiewów z 1458,2 tys. ha do 1479,3 tys. ha, tj. o 21,2 tys. ha (o 1,4%).
Dane ukazały też zmiany w strukturze zasiewów i upraw, w której zmniejszyła się powierzchnia uprawy zbóż ogółem z 1142,4 tys. ha do 1083,9 tys. ha (o 5,1%), ziemniaków z 71,5 tys. ha do zaledwie 40,0 tys. ha (o 44,1%) i buraków cukrowych z 54,0 tys. ha do 42,8 tys. ha (o 20,7%), wzrosła natomiast powierzchnia upraw rzepaku i rzepiku z 64,8 tys. ha do 138,2 tys. ha (o 113,2%) oraz upraw pastewnych z 85,5 tys. ha do 133,8 tys. (o 56,5%), a także grupy upraw zaliczanych do “pozostałych” z 36,7 tys. ha do 38,4 tys. ha (o 4,6%); jak również zwiększenie udziału powierzchni sadów w ogólnej powierzchni użytków rolnych z 0,9% do 1,3%.
Należy się spodziewać, że przemiany polskiego rolnictwa, obserwowane w ostatnich trzech dekadach, a zwłaszcza od wejścia Polski do Unii Europejskiej, wspierane przez programy Wspólnej Polityki Rolnej, uległy nasileniu w ciągu ostatniego dziesięciolecia. Znajdujemy potwierdzenie tych tendencji w prowadzonych co roku reprezentacyjnych badaniach rolniczych, czyli prowadzonych na części gospodarstw. Jednak pełen ich obraz możemy uzyskać jedynie w Powszechnym Spisie Rolnym, jedynym badaniu pełnym, prowadzonym, zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej, co 10 lat i dającym możliwość dokonywania porównań międzynarodowych.
WDGiR UMP, el
