Bajka jest specyficznym, krótkim utworem literackim z morałem zawierającym często cechy żartobliwe, czy też wierszowany układ.
Klasyfikacyjnie znajduje się na pograniczu epiki i liryki, a podzielona została na typ narracyjny lub epigramatyczny. Literaturoznawcy uważają, że to przykład jednej z najstarszych, jeszcze oralnych form przekazu. Pierwsze teksty powstawały w starożytności w basenie Morza Śródziemnego, na terenie ekspansji kultury greckiej oraz rzymskiej. Bajki najpopularniejszy czas przeżywały w okresie Renesansu, a następnie Oświecenia.
Geneza bajek w twórczości Ignacego Krasickiego
Ignacy Krasicki w świadomości literackiej społeczeństwa debiutował stosunkowo późno, gdyż w wieku dopiero czterdziestu lat utworem “Hymn do miłości Ojczyzny”. Niedoścignionym arcydziełem twórczym gnieźnieńskiego biskupa są bajki, które wywarły ogromny wpływ na rozwój polskiej sztuki, a także mentalności ludzi. Najlepszy opis ich tematyki zawarł we “Wstępie do bajek” sam autor. Za pomocą tradycyjnego trzynastozgłoskowca podmiot liryczny wypowiada szereg nieprawdopodobnych zdań, które zaprzeczają stereotypom. Jednakże puenta podsumowuje stosunek Krasickiego do formy utworów, gdyż wszystko w jego dziełach stanowi styl ekspresji i niekoniecznie wiąże się z prawdą, czy też obiektywnym doświadczeniem.
Biskup pisał do końca życia, a najczęściej publikował w czasopiśmie “Co tydzień”. Bajki wydane w cyklu z 1779 roku lub po za nakładem gazety, miały odmienną formę od pozostałych. Były zdecydowanie dłuższe, o wyraźnej, narracyjnej konstrukcji. Przypominały teksty francuskiego, klasycystycznego autora Jeana de La Fontaine.
Tematyka, formą i struktura dzieł Ignacego Krasickiego
Pisarz całymi garściami czerpał z motywów nakreślonych przez antycznego niewolnika oraz bajkopisarza Ezopa, żyjącego w VI wieku przed naszą erą. Podobnie jak grecki mistrz polski duchowny osadzał bohaterów swoich tekstów w skórze zwierząt, nadając im sztampowe, ludzkie cechy i przywary. Utwory miały przeważnie głęboki morał, uderzający w wady społeczne, które niszczą współżycie, a ponadto doprowadzają do zguby państwowość. Język wydawał się w nich gawędziarski, lapidarny, prostolinijny lub wręcz infantylny, co miało ułatwić przyswojenie idei nawet mniej wykształconym odbiorcom. Krasicki za główną broń swojej moralizatorskiej kampanii uznał trafny, uszczypliwy dowcip przewijający się w większości wersów.
Czapla, ryby i rak
Głównym bohaterem bajki jest tytułowy ptak. Charakteryzuje się podeszłym wiekiem i wynikającym z tego spadkiem efektywności w łowach. Fizyczna niedołężność nie odebrała czapli jasności umysłu. Zwierzę wpadło na pomysł podstępnej pomocy rybom, gdy tylko usłyszało o planach rybaków na spuszczenie wody w jeziorze. Naiwne stworzenia wpadły w pułapkę, którą okazał się dziób ptaka. Szczęśliwy oraz najedzony bohater utworu postanowił rozszerzyć swoją działalność na kolonię raków, żyjącą w bezpośrednim sąsiedztwie. Te jednak zwietrzyły podstęp i udusiły czaplę.
Choć w pierwszej myśli Ignacy Krasicki chciał zwrócić uwagę, a także moralnie ocenić proceder głównego bohatera, to nie pozostawił bez komentarza zachowania pozostałych zwierząt. Ptak może być synonimem oszusta, karierowicza, który pragnie odnieść wymierne korzyści na tragedii i grozie innych. Ponadto chce tego dokonać jak najmniejszym kosztem, naprawdę nic nie dając od siebie. Ryby to alegoria bezmyślnych głupców, wierzących w każde słowo ludzi teoretycznie bardziej doświadczonych lub silniejszych. Raki stanowią tu swego rodzaju symbol nieuchronnego losu oceniającego zamysły ludzi, sprawiedliwie karzącego niegodziwość.
